Creativiteit
Toen ik in een van mijn laatste werkkringen weer vast liep, was de goed bedoelde reactie van mijn werkgever om het werk te versimpelen en zoveel mogelijk uit eenvoudige, kortdurende, nauwkeurig omschreven opdrachten te laten bestaan. Het UWV deed er later nog een schep bovenop. In hun evaluatie van mijn werkvermogen stond dat ik alleen kon functioneren door strakke leiding die mij precies vertelde wat wanneer hoe gedaan moest worden, en dat ik daarop vaak gecontroleerd diende te worden. Lopende band werk was wel het meest geschikt.
Voor degenen onder ons die het UWV kennen, hoef ik niet uit te weiden over hun onvermogen de menselijke maat in te schatten. Voor mij konden ze er niet veel verder naast zitten. Lopende band werk is voor mij veel moeilijker vol te houden dan sociale interactie. En dat zegt wat voor een autist.
De werkelijkheid is niet omgekeerd, dat zou het te simpel maken. Aan de ene kant is er het verlangen te weten wat er van me verwacht wordt. En helaas moest ik vaststellen dat als ik in ruime zin wordt uitgenodigd om mijn taak zelf invulling te geven, dat niet goed gaat als er een sociale component in zit. Een functievereiste als "contacten leggen en onderhouden met anderen in het werkveld" zal een autist natuurlijk slecht af gaan. "Initiatieven ontplooien" klinkt heel algemeen, maar zodra dat vereist contacten te leggen met anderen, hen te motiveren en organiseren in het oppakken van nieuwe bezigheden, ook dan zit je met een autist in het verkeerde bootje.
Mijn indruk is dat velen daaruit dan maar concluderen dat je van een autist dus geen initiatieven mag verwachten; hen niet in een situatie moet brengen waarin een niet tevoren vastomlijnde actie wordt verwacht. Ik denk dat dat niet alleen onzin is, maar zelfs specifieke kwaliteiten de grond in boort en zelfverwerkelijking in een beroepsomgeving hindert.
Ik heb behoefte aan duidelijkheid, dat klopt. Maar aan de andere kant ben ik allergisch voor juist die heel strak omlijnde taken: wat, wanneer en precies op welke manier te doen. Dat voelt als onmenselijk. Neem of maak een machine om dat voor je te doen, denk ik dan. Of: tegen de tijd dat je mij dat tot in het vereist detail hebt uitgelegd, had je het zelf gedaan kunnen hebben. Weerstand dus. En flinke ook.
Toen ik aan het einde van een studie een zeer globale opdracht kreeg, dachten de docenten het mij daarmee juist heel moeilijk te maken. Maar ik was verbaasd; waarom gaven ze mij zo'n makkelijke opdracht? Geloofden ze niet in mijn capaciteiten? Ik checkte het even. Nee, in hun ogen was het juist de moeilijkste opdracht die ze konden bedenken. Okay, dacht ik: niet klagen, lekker profiteren. En ik toog aan de slag. En kwam met een eindpropduct dat ze beslist niet verwacht hadden.
Hee, dat is merkwaardig, niet? Een autist als ik, die juist heel erg op zoek is naar wat anderen verwachten, of wat de situatie vereist, voelt zich in zijn element met een opdracht die dat juist niet beschrijft!
Of toch wel?
Ik denk dat daar een misverstand schuilt. Ja, ik ben heel erg op zoek naar wat mensen verwachten, en wat de situatie verlangt. Ik zal daardoor zeker niet een van de meest creatieve geesten in mijn omgeving zijn. Maar zelf zoeken naar een oplossing en die vormgeven, is in mijn ogen absoluut niet strijdig met een autistische stoornis.
Het zit hem, vreemd genoeg, in dat verwachtingspatroon. Ik voel me juist op een positieve manier uitgedaagd, als je zegt: dit zijn de regels; maak nu iets wat daar niet aan voldoet. Of, zoals in het verleden is gebleken: "dit is wat we zouden verwachten, maar dat blijkt niet te werken. Zoek iets dat wel werkt." Waar je me vervolgens mee op de kast jaagt, is zeggen nadat je iets krijgt dat inderdaad niet is wat je zou verwachten: "nee, dat bedoelen we niet." Als je iets bedoelt: zeg dat dan! DAAR ligt het geheim in de omgang met (mijn) autisme: wees duidelijk in al je verwachtingen. Ook die welke je NIET hebt. Ik zou zelfs zeggen: VOORAL in die welke je niet hebt. Want daar ligt dan de ruimte voor creativiteit.
Dus waar ging het in het verleden fout?
Door de aanname dat ik, door bijvoorbeeld mijn opleiding, zelf zou zien waar en wanneer ik initiatieven moet ontplooien. Als die uitbleven, werd vrijwel altijd de conclusie getrokken dat ik dus niet geschikt was voor functies waar een zekere flexibiliteit of zelfs creativiteit in de uitvoering gewenst is.
Dit doet me denken aan een prachtig citaat uit de film Dr. Strangelove (or how I stopped worrying and love the bom) van Stanley Kubrick. Als een hooggeplaatste militair moet uitleggen hoe het kan dat een van zijn teams iets anders doet dan in het boekje staat, zegt hij: "It's initiative; they're trained to do this." De grap ligt er natuurlijk in dat bij militaire training vaak wordt gedacht aan het leren opvolgen van zeer strak omlijnde procedures. Als elke soldaat initiatieven gaat ontplooien, komt er weinig van grote operaties. Maar wanneer je zegt: "wanneer de beschreven weg niet begaanbaar is: doe je wat zelf goed dunkt", dan is dat een vastomlijnde uitnodiging to creativiteit.
Dus, beste leidinggevenden, denk niet: "ik zeg niks en ga eens kijken waar hij (uw {autistiche} werknemer) zelf mee komt", maar wees steeds duidelijk wanneer en op welk vlak de eigen inbreng wordt verwacht. En om teleurstellingen te voorkomen (aan uw kant), is het misschien handig aan te geven hoever die eigen inbreng mag gaan. Waarom?
Wanneer het om creativiteit gaat, wordt vaak gesproken over "think outside the box". Dat lukt je alleen als je die "box" ook voor jezelf in beeld kunt krijgen. Als je niet weet waar de doos eindigt, heb je grote moeite erbuiten te kunnen denken. Ik, en ik denk alle autisten, ben mijn hele leven druk in de weer die 'doos' zo nauwkeurig mogelijk in beeld te krijgen zodat voor elke situatie een protocol beschikbaar is van hoe te handelen binnen de verwachtingspatronen. Dat beeld komt waarschijnlijk nooit af, wordt nooit compleet. Maar de activiteit van het zoeken van parameters, is dus inherent aan de autistische stoornis. Dus wie beter dan een autist kan de ruimte daarbuiten vinden?
Einstein was autist, van Leonardo da Vinci wordt dat ook gezegd, generaal Patton schat ik autistisch in, Stanley Kubrick was het vast... Allemaal mensen die "outside the box" konden denken en dat demonstreerden. Het UWV zou Einstein hebben omschreven als iemand van wie niet meer verwacht mag worden dan administratieve werkzaamheden, zoals hij bij het octrooibureau verrichtte. Binnen zijn werkkring was de ruimte noch de verwachting dat hij met zoiets als de relativiteitstheorie zou komen. Maar ik weet zeker dat als een leidinggevende had gezegd: "ik kom hier niet uit en ik weet ook niet meer in welke hoek het te zoeken: bedenk iets", dat Albert met een prachtige oplossing ook daarvoor was gekomen.