innovatiebeleid

De overheid wordt zelden gezien als innovater. Opeenvolgende kabinetten bedachten daarom het topsectorenbeleid waarin innovatie gestimuleerd moet worden. Naar verluid zouden 7 van de 10 economen het erover eens zijn dat dit topsectorenbeleid juist niet, of in ieder geval niet efficiënt die innovatie stimuleert maar juist de gevestigde orde, in de vorm van grote bedrijven, geld verschaft. Innovatiebeleid is dus wel geformuleerd door de overheid, maar wordt niet uitgevoerd door de overheid. En het loopt mis. Wat als het geformuleerd werd door het bedrijfsleven? De grote jongens hebben daar het meest te zeggen, en die zijn wel blij met dat extra geld. Dus verandert dat niets aan de zaak. Juist kleine bedrijven, start-ups en spin-offs zouden de juiste basis vormen voor innovatie. Maar die redden dat niet zonder steun. Waar klinkt dat ook alweer naar..... Beschermen van de zwakkeren? Van wie was dat ook alweer een van de kerntaken? Precies: de overheid. Dus moet de overheid geld geven aan juist kleine bedrijfjes? Richt maar weer een departement vol ambtenaren in die regels gaan formuleren volgens welke geld kan worden toegekend. Die moeten dat natuurlijk ook controleren, zowel vooraf als achteraf. Een hoop werk voor een hoop mensen...die allemaal niets bijdragen aan innovatie. Wat als we de regelende ambtenaar vervangen door een innoverende ambtenaar? Zou dat kunnen?

Ja, dat kan. Kijk naar Groot Brittannië in de jaren 40 van de vorige eeuw. Al die knappe koppen die codes moesten breken, geheime operaties bedenken, slimme wapens ontwerpen... Een groot deel ervan stond op de loonlijst van de staat, het andere deel werd erdoor aangestuurd. Innovatie werd gestimuleerd eenvoudig door positief te reageren op soms wel erg vreemde voorstellen. Kijk naar de ingenieursafdeling van de gemeente Rotterdam. Daar worden al jaren de slimste dingen bedacht, ontworpen en gemaakt die de gemeente veel geld schelen, zeker als je het vergelijkt met wat ze kwijt zouden zijn als dat werk aan externe bedrijven zou zijn uitbesteed. Wat is het geheim? Mensen met inzicht en creativiteit de ruimte geven. Dat kan niet alleen ook bij de overheid, dat kan zelfs beter bij de overheid omdat die niet bij alles de vraag stelt: hoeveel geld gaat dat opleveren. De baten vloeien vervolgens wel terug naar die overheid, die er op die manier dubbel profijt van heeft. Zij bouwt kennis op en behoudt die ook, en de gemeente krijgt oplossingen die niet alleen goed werken maar bovendien relatief goedkoop zijn. Kijk naar de Sovjet Unie. Okay, daar was in politiek opzicht van alles mee mis. Maar zet het ontwikkelen van een draagbare mitrailleur in dat land af tegen hetzelfde proces in de Verenigde Staten, HET land van free enterprise bij uitstek. De Amerikanen kwamen met een wapensysteem dat in technisch opzicht veruit superieur was aan dat van de Sovjets. Hoho, zegt u nu: nu bewijs je juist het tegendeel van wat je wil zeggen. Maar ik was nog niet klaar: dat in zuiver technisch opzicht veruit superieure product liep in de praktijk zovaak vast, dat het een gevaar vormde voor de man die ermee om moest gaan. Omdat de mensen die het aanschaften, dachten minder geld uit te hoeven geven dan werd voorgesteld door goedkopere munitie mee te geven. De M16 was duur, ingewikkeld en liep om de haverklap vast. Meneer Kalashnikov kreeg van de Russische overheid de opdracht een aanvalswapen te maken, en kwam de AK47. Dat ding was goedkoop, makkelijk in grote getalen te maken, en vuurt zo'n beetje alles af wat je erin stopt aan munitie. De AK47 is het grootste verkoopsucces van aanvalswapens ooit. Waarom? Omdat er niet geconcurreerd hoefde te worden. Wat er zuinig aan moest zijn, zat al in de ontwerpfase, niet slechts in de uitvoering. En hoefde geen geld mee verdiend te worden, wat echter wel gebeurde. En hoe.

Het geheim is natuurlijk om innovatie niet op de ons helaas zo bekende ambtelijke wijze aan te laten sturen, maar door mensen die in de strikte zin van het woord wel ambtenaar zijn — namelijk in dienst van de overheid — maar niet dat gedachtengoed delen. Alleen resultaat telt, niet ambtelijke carrière, 'scoren' tijdens ambtstermijn of behoud van eigen werkplek. Niet omslachtig proberen interdepartementaal (dat is een eufemisme voor: met zoveel mogelijk ongeïnteresseerden, in zoveel mogelijk tijd en met zoveel mogelijk kosten) alles zo te formuleren dat een minister of parlementariër kan denken dat het allemaal goed dichtgespijkerd is (wat het zelden is), maar een creatieve geest andere creatieve geesten laten aansturen en zich door hen laten verrassen. Het kan; het is alleen zelden geprobeerd.